W artykule:
- czym są grupy FM
- jak materiały do nich łatwo i szybko klasyfikować,
- czy każda metoda spawania posiada swoją grupę FM,
- jaką grupę FM posiadają złącza różnoimienne.
Co to są grupy materiałowe FM?
Materiały dodatkowe do spawania stali i stopów niklu podzielono na 6 grup – są to tzw. grupy FM (filler material) i stosujemy je przy egzaminowaniu spawacza zgodnie z normą EN ISO 9606-1. Każda grupa jest to zbiór spoiw o podobnych własnościach i przynależy do grupy określonych materiałów podstawowych. Mają na celu zwiększenie zakresu uprawnień spawacza (tak, żeby nie trzeba było na każdy gatunek osobnego egzaminu).
- Grupy materiałowe FM = Filler Material – materiał dodatkowy (więcej o materiałach dodatkowych pisałam tu),
- oznaczenie FM stosujemy dla egzaminu spawacza wg. normy EN ISO 9606-1
- obejmują grupę materiałów dodatkowych (spoiw) o podobnych własnościach, do spawania podobnych gatunków stali (materiałów podstawowych)
- cel = zwiększenie zakresu uprawnień spawacza dla stosowanych materiałów dodatkowych,
- przy egzaminie spawacza w zakres uprawnień nie wchodzi materiał podstawowy (jest on podawany tylko informacyjnie), a zakres z grup FM (gatunek spoiwa też jest tylko informacyjnie podawany).
- informacyjnie można (ale nie trzeba) dodawać grupę FM w WPSie (ułatwi to dobór uprawnień spawaczy).
Skąd mam wiedzieć w jakiej grupie FM jest materiał dodatkowy?
Poniżej przygotowałam tabelę (rozbudowaną i usystematyzowaną wersję Tablicy 2 normy EN ISO 9606-1:2017), zawierającą oznaczenia norm w zależności od metod spawania i grup materiałowych. Dodatkowo przypisałam charakterystyczne materiały podstawowe, których dotyczy zwykle grupa FM oraz oznaczenie typu spoiwa.
Żeby sprawdzić z jakiej grupy materiałowej FM jest spoiwo należy:
- SPOSÓB 1: dla popularnych materiałów dodatkowych: najłatwiej skorzystać z kolumny „spoiwo do spawania”, polega na znajomości typu materiału podstawowego (jeśli mamy stal niskostopową S355J2+N przyjmujemy – FM1, stal nierdzewną 1.4301 – FM5) – ta metoda nie zawsze się sprawdza, ponieważ wymagane jest doświadczenie, nie każdą stal i spoiwo łatwo dopasować oraz problematyczne są tu także połączenia różnoimienne
- SPOSÓB 2: najpewniejszy i zarazem łatwy sposób – patrzymy po numerze normy: polega na sprawdzeniu w ateście lub w katalogu, zgodnie z którą normą spoiwo jest produkowane np. drut do TIG-a W 4Si1 wg EN ISO 636-A, to idziemy do tabeli: w kolumnie gdzie jest metoda 141 szukamy normy ISO 636 i patrzymy, że odpowiada to grupie FM1.
Jak odróżnić grupę FM3 od FM4?
Jak widzimy w tabeli grupa FM3 i FM4 mają te same normy. Tutaj poza poznaniem, wg której z nich materiał został wyprodukowany, należy sprawdzić ile spoiwo i materiał ma % chromu (Cr). Jeśli chromu jest mniej niż 3,75% to mamy spoiwo z grupy FM3, a jeśli chromu jest 3,75% i więcej to FM4, Materiał dodatkowy zawsze dobieramy odpowiednio do materiału podstawowego, czyli o najbliższym składzie chemicznym i zbliżonej wytrzymałości!
Czy każdy materiał możemy spawać dowolną metodą (czy każda metoda spawania ma grupę FM)?
Nie!
Praktycznie wszystkie FM grupy są spawalne metodami 141 TIG, 131 MIG i 135 MAG. Pozostałe metody stosuje się głównie dla grupy FM1, rzadziej dla FM5 i FM2. Grupy FM4 i FM6 są trudnospawalne i w większości przypadków zalecane jest spawanie metodą TIG 141, ze względu na precyzję.
Dodatkowo:
- materiały dodatkowe z grupy FM4 do spawania metodą 136 oraz 121 są praktycznie niedostępne lub bardzo trudnodostęone. Są to stale bardzo trudnospawalne i zwykle spawane są metodą 141 (TIG), ewentualnie 135 (MAG).
- spoiw z grupy FM6 nie stosuje się do spawania metodą 136 i 138 (FCAW) – nie ma przypisanej normy,
- spoiwa z grupy FM6 można znaleźć w katalogach dla metody 121 (SAW), natomiast w praktyce wykorzystuje się głównie 141 i 135.
- spoiwa z grupy FM2 i FM3 dla metody 121 nie występują
- druty z grupy FM3 dla metody 136, 138 występują, ale ze względu na trudną spawalność nie są popularnie stosowane.
Norma EN ISO 9606-1 wyszczególnia normy materiałów dodatkowych do metody spawania SAW, ale egzaminu spawacza dla tej metody się nie przeprowadza – przeprowadzany jest egzamin operatora zgodnie z EN ISO 14732, ponieważ spawanie SAW jest to proces zmechanizowany.
Jaka grupa FM dla połączeń różnoimiennych?
Dla połączeń różnoimiennych grupę FM dobieramy do materiału dodatkowego, którego używamy np.:
- Stal węglowa + stal nierdzewna = FM5 (309L – W 23 12 L)
- Stal nierdzewna + stopy niklu = FM6 (spoiwo na bazie stopów niklu)
Do pobrania:
Bibliografia
EN ISO 9606-1:2017
EN ISO 15614-1:2017:08
Katalog materiałów dodatkowych firmy ESAB
Katalog materiałów dodatkowych firmy Lincoln electric
Pingback: #3 Oznaczenia materiałów dodatkowych (drutów spawalniczych, spoiw) - PRZEPISY SPAWALNICZE
Witam,
A jak jest z grupami FM przy odnawianiu certyfikatu po 2 latach, kiedy należy przedstawić badania co najmniej 2 złączy z ostatniego okresu 6 m-cy?
Chodzi mi o sytuację kiedy spawacz ma certyfikat na FM6, a spawał na produkcji tylko FM5.
Czy na podstwie złączy spawanych z mat. podst. FM5, jednostka odnowi mu certyfikat na kolejne 2 lata_ Czy zarząda przedstawienia badań 2 złączy spawanych materiałem podstawowym jaki jest w certyfikacie?
Pozdrawiam Marek
Dziękuję za komentarz.
Jeśli chodzi o przedłużanie kwalifikacji co 2 lata zgodnie z p. 9.3 b) to spawacz powinien wykonać takie złącze jak było wykonywane podczas pierwotnego egzaminu, poza średnicą i grubością, które mogą być zgodne z zakresem.
Czyli jeśli spawacz spawał spoiwem z grupy FM6, to powinien złącze próbne również ze spoiwem z tej grupy zastosować. Oczywiście szczegóły proszę uzgodnić z jednostką, z którą będzie Pan przedłużał uprawnienia.
Natomiast w przypadku potwierdzania ważności co pół roku, wystarczy wykonać złącze próbne wartościami z zakresu – nie muszą być identyczne jak podczas egzaminu, ale w zakresie certyfikatu powinny się mieścić.
Pingback: #23 Egzamin spawacza - jak dobrać grupę FM (EN ISO 9606-1) - PRZEPISY SPAWALNICZE
Cześć,
Mam pytanie odnośnie doboru drutu dla stali kotłowych, które znajdują się w innych grupach materiałowych.
Przykładowo spawanie 16Mo3 z 10CrMo9-10, w jaki najłatwiejszy sposób dobrać odpowiedni drut do takiego połączenia?
Czy jest jakiś inny łatwiejszy sposób na dobór materiału dodatkowego czy musi tutaj wejść w grę wykres Schaefflera i dopasowanie drutu pod strukturę? 🙂
Pozdrawiam
W dzisiejszych czasach nie ma co chodzić na około i szukać. Obecnie producenci materiałów dodatkowych mają świetnie opracowane katalogi i warto z nich korzystać, bo to kopalnia wiedzy. Producenci dają gotowy typ spoiwa dla danego materiału (Ctrl +F i szukamy naszego gat. materiału). Dla połączeń różnoimiennych szukamy tak, aby był najbliższy składowi chemicznemu. Np z katalogu ESABA (ale może być dowolna inna marka)
– dla 16Mo3 typowany jest: FM3 WMoSi (OK Tigrod 13.09: Mo 0,5, Mn 1,1 Si 0,7 C 0,1),
– natomiast dla 10CrMo9-10: FM3 W Cr Mo 2Si (OK Tigrod 13.22 – Mo 1,0 Cr 2,6 Mn 1,0 Si 0,6 C 0,08).
Osobiście wybrałabym materiał dodatkowy o wyższych właściwościach, czyli W Cr Mo 2 Si – OK Tigrod 13.22.